Сўнгги йилларда Ўзбекистонда сут чорвачилиги ва сут ишлаб чиқариш жадал ривожланмоқда. Биргина 2016-2022 йилларда сут ишлаб чиқариш миқдори деярли 20% га ошди.

Аммо ишлаб чиқаришнинг бу оʼсишини нима таминлаётганини кўриб чиқсак, бу даврда республикада сигирлар сони 17,7% га ошиб, ишлаб чиқариш самарадорлигининг ўсиши эса 1,0% дан кам булди.

Шундай қилиб, 2021-йилда битта сигирдан соғиб олинадиган йиллик оʼртача сут миқдори атиги 2310,4 кгни ташкил этди. Ҳолбуки, Россия Федерациясида бу курсаткич 5016,7 кгни (2,2 баравар куп), Беларус Республикасида 5366,7 кгни (2,3 баравар кўп), Австрияда 7275,3 кгни (3,1 баравар кўп), Нидерландияда 9148,8 кгни (деярли 4 баравар кўп), Исроилда 12736,2 кгни (5,5 баравар кўп) ни ташкил этади.

Узбекистонда ҳар минг кишига 140 бош сигир тоғри келган бир пайтда, АҚШда бор-йуги 40 бош, Буюк Британияда 44 бош, Европа Иттифоқи мамлакатларида 45-48 бош сигир тўгри келади.

Буларнинг барчаси яйлов муаммосини юзага келтиради. Уларнинг аксарияти ёмон аҳволда. 2,5 миллион гектарга яқин яйловлар яроқсиз ҳолатга келган. Маҳаллий олимларнинг фикрича, ҳозирги кунда мамлакатдаги яйлов ерларининг 16,4 миллион гектари (78%) яроқсиз ҳолатга келган, яйлов ва пичанзорларда ўсимлик турлари сони 20% дан кўпроққа, ҳосилдорлик эса 2 баробар камайган.

Шундай қилиб, сут ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш масаласи ҳозирги вақтда жуда кескин.

Сигирларнинг маҳсулдорлигини ошириш учун қуйидагилар талаб қилинади:

1. Ҳайвонларни мувозанатли озуқалар билан таъминлаш. Ҳозирги вақтда ем-хашак экинлари экинларининг улуши умумий экилган майдоннинг атиги 8,4 фоизини ташкил эца, 90-йилларнинг бошларида бу коʼрсаткич тахминан 20% ни ташкил этган. Омухта озуқалар етарли эмас ва уларнинг нархи жуда юқори. Бундай ҳолатнинг асосий сабаблари уларни ишлаб чиқариш учун хом ашёнинг етишмаслигидир (ем-хашак экинлари етишмаслиги туфайли).

2. Чорвачиликда кўлам самарадорлигига эришиш. Аҳоли боқадиган қорамоллар асосан юқори маҳсулдор зотли қорамоллар эмас, балки маҳаллий оддий зотларга тегишли. Агар сиз маҳаллий сигирлардан кунига ўртача 4 литрдан 5 литргача сут олишингиз мумкин бўлса, унда юқори маҳсулдор зотли сигирлардан ўртача 15 литрдан 20 литргача олиш мумкин. Сутнинг катта қисми (93,4%) кичик оилавий (деҳқон) фермер хўжаликларида ишлаб чиқарилади. Шунга кўра, бундай фермер хўжаликларида йирик қорамол подасининг ҳажми жуда кичик – ўртача 2-3 бош. Айни пайтда чорвачилик фермаларининг самарадорлиги бевосита поданинг катталигига богʼлиқ: поданинг катталашиши билан сут маҳсулдорлиги ошади.

3. Замонавий технологиялар ва илмий ютуқларни жорий этишни фаоллаштириш. Чорвачилик саноатини юқори малакали кадрлар билан таʼминлаш даражаси пастлигича қолмоқда, шу жумладан ҳайвонларни сунʼий уруғлантиришда. Сунʼий уруғлантиришдан фойдаланиш сут соғиб олишни 30% дан кўпроққа оширади.

Бу вазифаларни ҳал этиш ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ҳисобига республикада сут ишлаб чиқаришни кўпайтириш ва яйлов ерларига юкламани камайтириш имконини беради.