Toshkent, O‘zbekiston (UzDaily.uz) — Toshkentda boʻlib oʻtgan manfaatdor tomonlar yigʻilishi Oʻzbekiston maktablarida ovqatlanish dasturlarini kuchaytirish boʻyicha strategiyalarini muhokama qilish uchun asosiy ekspertlarni bir joyga jamladi. Yig‘ilishda mavjud tashabbuslarni, xususan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyatida joriy etilayotgan maktablarda bepul ovqatlanish pilot dasturini har tomonlama takomillashtirish orqali oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga ko‘maklashishga alohida e’tibor qaratildi.

Yaqinda BMTning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti (FAO) O‘zbekistondagi maktablarda ovqatlanish dasturini keng qamrovli baholashni yakunladi, bunda istiqbolli asoslar va takomillashtirish yo‘nalishlari belgilab berildi. 2024-yilda boshlangan “O‘zbekiston maktablarida ovqatlanish dasturlari orqali oziq-ovqat xavfsizligini takomillashtirish va rivojlantirish” (TCP/UZB/3907) tashabbusi mamlakatdagi maktab ovqatlanish dasturlari salohiyatidagi kamchiliklarni bartaraf etishda mavjud ilg‘or tajribalarga asoslanishga qaratilgan.

“O‘zbekiston maktablarda ovqatlanish dasturlarini ishlab chiqishda sezilarli yutuqlarga erishdi, bu dasturni oziq-ovqat xavfsizligi va bolalar salomatligini muhofaza qilishning ustuvor yo‘nalishiga aylantirdi. Biroq, uzoq muddatli natija uchun asosiy masalalarni hal qilish muhim: moliyaviy barqarorlikni ta'minlash, infratuzilmani yaxshilash va me'yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish. Bolalarga ham, umuman, aholiga foyda keltiradigan barqaror va inklyuziv maktab ovqatlanish tizimlarini yaratish sektorlar bo'ylab hamkorlikni kuchaytirishni, ovqatlanish bo'yicha ta'lim dasturlarini va maktab ovqatlanish tizimi va mahalliy qishloq xo'jaligi o'rtasidagi mustahkam aloqani talab qiladi. FAO O‘zbekistonni ushbu muhim yo‘lda qo‘llab-quvvatlashda davom etmoqda”, — dedi FAOning maktablarda ovqatlanish bo‘yicha xalqaro eksperti Flaviya Shvartsman.

Ushbu ko‘mak Yangi O‘zbekistonning 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasida mustahkamlab qo‘yilgan bo‘lib, uni yanada kengaytirish uchun mustahkam siyosiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Uning doirasida hozirda maqsadli hududlarda 1-4-sinflarning barcha oʻquvchilari bepul ovqat bilan taʼminlanmoqda.

Ushbu ijobiy o'zgarishlarga qaramay, baholash bir nechta muammolarni aniqladi. Hozirgi kunda har bir bolaga kuniga 5660 so‘mdan ajratilayotgani sifatli, to‘yimli oziq-ovqat bilan ta’minlash uchun yetarli emasligini ko’rsatmoqda. Infratuzilma yo’qligi muhim to‘siq bo‘lib qolmoqda: maktab oshxonalarining 42 foizi ta’mirtalab, maktablarning 31,4 foizida esa umuman oshxona yo‘q. Bundan tashqari, dastur tarmoqlararo hamkorlik va ovqatlanish va oziq-ovqat xavfsizligi standartlari bo'yicha to'liq bo'lmagan me'yoriy-huquqiy bazadan aziyat chekmoqda.

“O‘zbekistonda maktablarda ovqatlanish dasturi davlat tomonidan ko’rsatilayotgan ko‘mak bilan mustahkam asosga ega. Biroq, bizning SWOT tahlilimiz shoshilinch e'tibor talab qiladigan asosiy sohalarga e’tibor qaratadi. Tarmoqlararo tizimli mexanizmning yo'qligi muvofiqlashtirish mexanizmining tarqoqligiga, moliyaviy cheklovlar esa ovqatlanish sifatini cheklanishiga sabab bo’lmoqda. Bundan tashqari, infratuzilmadagi bo'shliqlar (maktab oshxonalarining 40% dan ortig'i ta'mirtalabligi) dasturni kengaytirish uchun qiyinchilik tug'diradi. Haqiqatan ham barqaror maktab ovqatlanish tizimini yaratish uchun boshqaruvni kuchaytirish, uzoq muddatli moliyalashtirishni ta'minlash va maktabda ovqatlanish uchun mahalliy qishloq xo'jaligi tizimlarida mahsulot yetkazib berish zanjirlari bilan birlashtirish lozim. Integratsiyalashgan yondashuv har bir bolaning to‘yimli va xavfsiz oziq-ovqat bilan ta’minlanishiga asos bo’ladi, bu esa butun mamlakat bo‘ylab ham salomatlik, ham ta’lim natijalarini yaxshilaydi”, — dedi FAOning ovqatlanish bo‘yicha milliy eksperti Lola Isakova.

Yig‘ilishda O‘zbekistonda maktablarda ovqatlanish dasturlarini kuchaytirish bo‘yicha o‘nta asosiy yo‘nalishni o‘z ichiga olgan keng qamrovli tavsiyalar taqdim etildi. Aniqroq aytganda, milliy darajada maktab ovqatlanishini yaxshilash uchun turli sohalarni qamrab olgan muvofiqlashtirilgan mexanizm yaratish muhim vazifa sifatida ko‘rilmoqda. Bu jarayonga maktabgacha va maktab ta’limi, sog‘liqni saqlash, qishloq xo‘jaligi va moliya vazirliklari jalb etiladi. Mutaxassislar shuni ta’kidlayaptiki, maktab ovqatlantirish tizimi faqat ta’lim tizimining ishi bo‘lib qolmasligi kerak. U sog‘liqni saqlash, ijtimoiy rivojlanish va qishloq xo‘jaligi maqsadlari bilan integratsiyalashgan holda ko‘rib chiqilishi kerak. Shu bilan birga, mintaqaviy oziq-ovqat odatlari va xavfsizligi inobatga olinishi, aniq strategik maqsadlar belgilanishi lozim. Boshqacha aytganda, maktab ovqatlanishini yaxshilash uchun turli sohalar birgalikda harakat qilishi va umumiy strategiya ishlab chiqilishi kerak. 

Manfaatdor tomonlar sanitar-epidemiologik xavfsizlik qoidalari va normalariga (0017-21) muvofiq ovqatlanish va oziq-ovqat xavfsizligi bo'yicha milliy yo'riqnomalarni ishlab chiqish va oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib beruvchilar uchun sifat mezonlarini belgilash zarurligini ta'kidladilar. Shuningdek, asosiy e’tibor ovqatlanish bo'yicha ta'lim dasturlarini majburiy maktab o'quv predmeti sifatida joriy etish, shuningdek, oziq-ovqat xavfsizligi, barqarorlik va oziq-ovqat chiqindilarini kamaytirish bo'yicha ta'lim berish muhimligiga qaratildi. Bunga maktab bog'larini yaratish va fermer xo'jaliklariga tashrif buyurish kabi amaliy mashg'ulotlar orqali yordam berish mumkin.

Infratuzilmani yaxshilash muhim deb topildi, bunda davlat-xususiy sheriklik asosida maktab oshxonalarini modernizatsiya qilish va eng katta ehtiyojga ega bo‘lgan maktablarga sarmoya kiritish bo‘yicha tavsiyalar berildi. Tegishli jihozlar mavjud bo'lmagan hududlarda ko'chma yoki jamoat oshxonalari oziq-ovqat sifati va xavfsizligini ta'minlashga yordam beradi.

Mahalliy qishloq xo‘jaligi bilan effektiv aloqa o‘rnatish muhim imkoniyatlarni ochib beradi. Mahalliy fermerlarning maktablarga yangi mahsulot yetkazib berish qobiliyatini baholash uchun xaritasini tuzish va fermerlar, maktablar va oziq-ovqat yetkazib beruvchilar o‘rtasida hamkorlik tizimini yaratish mahalliy iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlagan holda barqaror ta’minotni ta’minlashga yordam beradi. Elektron monitoring tizimining joriy etilishi oziq-ovqat taqsimoti, davomat va mahsulot sifatini yaxshiroq kuzatish imkonini beradi. Milliy ma’lumotlar bazasini yaratish dastur natijalari va resurslardan foydalanish haqidagi ma’lumotlarni markazlashtirishga, ularning samaradorligini oshirishga yordam beradi.

Sessiyalar davomida FAO xalqaro ekspertlari boshqa hududlarda maktablarda ovqatlanish dasturlarini amalga oshirish bo‘yicha qimmatli tajribalari bilan o‘rtoqlashdilar, O‘zbekiston sharoitiga moslasha oladigan muvaffaqiyatli modellarni ta’kidlab, sog‘lom oziq-ovqat tizimlari va ovqatlanish bo‘yicha tavsiyalarga standartlashtirilgan yondashuvlar muhimligini ta’kidladilar.